Natuur en gezondheid
Natuur is niet alleen mooi, maar ook belangrijk voor de gezondheid en het welzijn van mensen. Iedereen kent uit eigen ervaring wel het verkwikkende effect van een boswandeling of lekker uitwaaien op het strand. Dat de natuur goed is voor onze gezondheid wordt in toenemende mate ondersteund door wetenschappelijk onderzoek. Op deze pagina vind je meer informatie over dit onderzoek. Zie ook de pagina Groen in de zorg voor onderzoek naar de toepassing van natuur in de zorg.
| Van buiten word je beter |
In 2001 heb ik samen met Magdalena van den Berg het essay Van buiten word je beter 
geschreven. In dit essay worden drie gezondheidsfuncties van natuur onderscheiden: natuur als bron van rust en ontspanning, natuur als bron van geestelijke en lichamelijke weerbaarheid, en natuur als bron van persoonlijke groei en betekenisverlening. Het essay heeft in Nederland een belangrijke impuls gegeven aan de maatschappelijke erkenning van het belang van natuur voor gezondheid
In 2004 bracht de Gezondheidsraad samen met de RMNO een advies uit over natuur en gezondheid. Op basis van de toen beschikbare kennis concludeerde de raad dat er sterke aanwijzingen zijn dat een verblijf in een groene omgeving een gunstig effect heeft op de gezondheid en het welbevinden. Deze conclusie is onder meer gebaseerd op Nederlandse onderzoeken van De Vries e.a., 2003 en Van den Berg e.a., 2003
Sinds deze publicaties heeft het onderzoek naar natuur en gezondheid een grote vlucht genomen. In de factsheet 
'Waarom wij natuur nodig hebben' van IVN uit 2013 worden de belangrijkste onderzoeksresultaten op een rijtje gezet. Voor een snel overzicht kun je het animatie filmpje van The Project Wild Thing bekijken. Een 'review van reviews' in het tijdschrift Environmental research geeft een actueel beeld van het wetenschappelijke bewijs voor een relatie tussen natuur en gezondheid (Van den Bosch & Ode Sang, 2017)
Een recent en heel compleet overzicht van het onderzoek naar natuur en gezondheid is te vinden in een in maart 2023 verschenen rapport over bossen en gezondheid van de wereldwijde bosorganisatie IUFRO . Ik schreef mee aan dit rapport als lid van het expert panel. Tijdens een bijeenkomst Wenen werd een video opgenomen waarin ik vertel wat dit rapport speciaal maakt ten opzichte van andere overzichten van onderzoek naar natuur en gezondheid.
| Vitamine G: Groen in de leefomgeving |
Vitamine G was het eerste Nederlandse onderzoeksprogramma naar de relatie tussen natuur en gezondheid. In de naam staat de 'G' voor het groen om ons heen en 'Vitamine' voor de positieve effecten van dat groen op de gezondheid. Het programma is uitgevoerd in de periode 2005-2009 en bestond uit drie deelprojecten: landsdekkende analyses van relaties tussen groen en gezondheid (Vitamine G1, promotieonderzoek Jolanda Maas) en analyses van groen en gezondheid van stadsbewoners (Vitamine G2) en de gezondheidsbaten van volkstuinen (Vitamine G3). Uit het proefschrift van Jolanda Maas blijkt dat de aanwezigheid van groen in de woonomgeving positief samenhangt met zowel de zelfgerapporteerde gezondheid als met het soort klachten dat geregistreerd wordt bij huisartsen. Zo hebben mensen die in een groene omgeving wonen minder last van depressie, astma of diabetes. De resultaten van de deelprojecten Vitamine G2 en G3 zijn samengevat in de brochures groen en gezondheid van stadsbewoners en gezonder in de volkstuin . Op 29 september 2009 is een afsluitende bijeenkomst van het Vitamine G project georganiseerd in Kasteel Groeneveld in Baarn, waar een handout met een samenvatting is uitgedeeld. In mei 2012 is een overzichtsartikel verschenen in het tijdschrift Annals of the Association of American Geographers.
Het Vitamine G onderzoek heeft een vervolg gekregen in het Europese onderzoeksprogramma Phenotype (2012-2016). Dit programma, waar ik als lid van de adviescommissie bij betrokken was, levert verdere onderbouwing voor een relatie tussen natuur en verschillende gezondheidsindicatoren, waaronder het geboortegewicht van baby's. Tijdens een bijeenkomst van Phenotype in Barcelona werd een youtube video opgenomen waarin ik vertel over het belang van natuur voor gezondheid.
Op 1 juni 2023 is het meerjarige Europees onderzoeksprogramma RESONATE gestart. In dit onderzoek hopen we meer inzicht te krijgen in hoe natuur kan bijdragen aan het opbouwen van weerbaarheid, oftewel 'nature-based resilience'. Samen met uTwente ga ik in dit programma onderzoeken hoe de buitenruimte op zorgboerderijen beter kan worden benut.
| Natuur en stress |
Een opvallend resultaat van het onderzoek naar natuur en gezondheid is dat alleen al kijken naar natuur meetbare rustgevende effecten heeft. En het hoeft niet eens echte natuur te zijn. Zo vonden we in een onderzoek uit 2003 dat zelfs kijken naar een video van een wandeling door de natuur al leidt tot een meetbaar sneller herstel van stress dan kijken naar een video van een wandeling door een bebouwde omgeving. In de internationale literatuur wordt dit meer experimentele onderzoek naar rustgevende effecten van natuur aangeduid als 'restorative environments research' 
Ook een verblijf in de virtuele natuur doet de mens goed. Dit blijkt uit een onderzoek dat we deden in de zg. CAVE van de Rijksuniversiteit Groningen, een interactieve VR omgeving. Een bezoekje aan een virtuele vlindertuin leidde tot sneller herstel van verdrietige gevoelens dan een bezoekje aan een virtuele woonwijk zonder groen. Lees meer over dit onderzoek in deze brochure 
Hoe kan het dat alleen al kijken naar natuur rustgevende en stemmingsverbeterende effecten heeft? Een mogelijke verklaring ligt in de vormentaal van natuur. Natuur wordt gekenmerkt door grillige, zichzelf herhalende patronen.Elk stukje van een bloemkool is bijvoorbeeld weer een klein bloemkooltje op zich. Deze 'fractale' patronen hebben een fascinerende werking, ze trekken onze aandacht zonder dat het moeite kost. Zoals je onder meer kunt lezen in dit artikel zijn er aanwijzingen dat fractale patronen een deel van de positieve effecten van kijken naar natuur kunnen verklaren.
| Tuinieren, een krachtige multivitamine G |
In de tuin komen veel werkzame ingrediënten van groen samen: ontspanning, gezonde buitenlucht, lekker in beweging zijn. Tel daarbij op het oergevoel van 'handen in de aarde', en de voldoening van het opeten van je eigen oogst, en je hebt de beste multivitamine G die je kunt bedenken. Lees het artikel in Tuinjournaal, 31/3, september 2014.
Samen met Mariëtte Custers en Marijke van Winsum-Westra heb ik verschillende onderzoeken gedaan naar de relatie tussen tuinieren en gezondheid. In een veldexperiment op volkstuincomplex Amstelglorie, gepubliceerd in het tijdschrift Journal of Health Psychology hebben we gemeten dat tuinieren leidt tot een grotere afname van het stresshormoon cortisol dan een passieve activiteit binnenshuis. Er is ook een Nederlandstalig rapport , getiteld 'Natuur, stress en cortisol'.
hebben we gemeten dat tuinieren leidt tot een grotere afname van het stresshormoon cortisol dan een passieve activiteit binnenshuis. Er is ook een Nederlandstalig rapport , getiteld 'Natuur, stress en cortisol'.
Uit een ander onderzoek, gepubliceerd in 2010 in het tijdschrift Environmental Health blijkt dat volkstuinders, jong en oud, in de zomerperiode meer bewegen dan hun buren in de controlegroep. Tuinders van 62 jaar en ouder scoren bovendien op alle maten voor gezondheid en welzijn beter dan hun leeftijdsgenoten zonder volkstuin. Een samenvatting van het onderzoek is te lezen in de Nederlandstalige brochure .
In de Corona periode (her)ontdekten veel mensen de positieve effecten van tuinieren.
Samen met een groep van 26 onderzoekers schreef ik in 2023 een artikel over het belang van 'pandemic gardening'voor het tijdschrift Urban Forestry and Urban Greening .Er blijkt dat tuinieren in tijden van crisis mensen weerbaarder maakte tegen stress. Daarnaast was het een bron van sociale contacten (denk aan het praatje over de heg), en hielp het mensen om, met de lege schappen in de supermarkt, te voorzien in hun eigen voedsel
| Planten: mooi en gezond |
Planten zijn sfeermakers in huizen, kantoren en andere gebouwen. Maar dat niet alleen: planten zijn ook goed voor de gezondheid. Lees 5 redenen
waarom planten goed zijn voor de gezondheid.
In opdracht van het productschap Tuinbouw heb ik samen met Fytagoras de effecten van planten in een TBS instelling onderzocht. Uit deze vier maanden durende gecontroleerde interventiestudie blijkt dat zowel de bewoners als het personeel zich meer ontspannen voelden in de groene huiskamers en het gezelliger en huiselijker vonden. Daarbij nam de sociale samenhang toe en verminderden de gevoelens van onveiligheid door agressief gedrag. Anders dan verwacht vormden de planten en bakken geen risico voor de veiligheid. De plantenbakken werden bijvoorbeeld niet gebruikt als verstopplek voor wapens of verboden middelen. Het fysieke klimaat in de huiskamers met planten verbeterde eveneens. De luchtvochtigheid lag in de groene kamers 5% hoger dan die zonder planten. Lees meer over het onderzoek in het rapport Planten in justitiële inrichtingen .
Op twee scholen in de gemeente Haarlemmermeer heb ik samen met studenten van het Wellant College onderzocht wat een groene wand met levende planten met kinderen doet. Er blijkt dat kinderen enthousiast zijn over de planten aan de muur, en zelf veel positieve veranderingen door de planten ervaren. Daarnaast zijn er in de groepen met plantenwand, in vergelijking met controlegroepen, ook meetbare positieve veranderingen in de de concentratie en de waardering van het lokaal. Lees meer over het onderzoek op IntoGreen.nl of download het rapport .
| Lezingen natuur en gezondheid |
Regelmatig verzorg ik als spreker lezingen over het thema natuur en gezondheid. In deze lezingen geef ik een overzicht van de actuele stand van zaken in het onderzoek naar het belang van van natuur voor gezondheid, eventueel toegespitst op verschillende doelgroepen zoals stadsbewoners, ouderen, kinderen of mensen met specifieke klachten of aandoeningen. Ook bespreek ik praktische tips hoe je met ontwerp en inrichting optimale gezondheidseffecten kunt bereiken. Klik hier voor meer informatie over tarieven en boekingen.
| Verder lezen |
Voor het boek 'Forest, trees, and human health' (Springer, 2011) hebben onderzoekers uit 22 Europese landen hun kennis over natuur en gezondheid gebundeld. Eén van de hoofdstukken geeft een overzicht van het onderzoek naar de psychische gezondheidseffecten van natuur.
Het boek Environmental psychology: An introduction (Wiley-Blackwell, 2012) dat ik samen met Linda Steg en Judith de Groot heb samengesteld, geeft een toegankelijke inleiding op de belangrijkste onderzoeksthema's in de omgevingspsychologie. Het boek bevat ook twee hoofdstukken over health benefits of nature en restorative environments . In 2019 is de 2e editie verschenen
Het Oxford textbook of Nature and Public Health (Oxford University Press, 2017) bespreekt alle aspecten van de relatie tussen natuur en gezondheid. Voor dit boek heb ik een hoofdstuk geschreven over theorieën uit de omgevingspsychologie.